'‘t Moet een beetje een hobby blijven'
(door Hans Beekhuyzen in Home Studio
Verscholen op de Veluwe, in het legerplaatsje 't Harde is een jong bedrijf gevestigd dat "betere hifi apparatuur fabriceert: JK-Acoustics. JK staat voor Johan Ketelaar, een oude bekende uit de hifi en studiowereld. HomeStudio bracht hem een bezoek.
Het eerste, dat bij het binnenkomen opvalt, is dat alles zo netjes, zo opgeruimd is. Ketelaar: "Dat heb ik van mijn vroegere werkgever overgehouden, de heer Cluysenaer (ex-directeur en oprichter van Audioscript). Daar kwam je 's avonds niet weg als je werkbank niet was opgeruimd. En terecht, je fabriceert een produkt waar de consument toch wel een heel bedrag voor moet neertellen. Ik vind dat je daar dan netjes mee moet omgaan."
Johan Ketelaar in zijn lab, dat is uitgerust met zeer geavanceerde meetapparatuur.
Duur?
Nu zou men wellicht het idee krijgen dat JK Acoustics alleen dure produkten levert, doch schijn bedriegt. Het eerste JK Acoustics produkt werd gemaakt omdat de nu legendarische B & W DM4 en DM5 luidsprekers van de markt verdwenen. De opvolgers van die modellen waren duidelijk duurder en - naar de mening van Ketelaar - duidelijk minder. Hij ontwikkelde daarom zelf een "echte" opvolger, de Optima 1. Deze werd al snel gevolgd door een kostbaarder produkt: de Passive 1, een fraai klinkende voorversterker met een minder fraai uiterlijk. Snel zou Ketelaar beseffen dat vormgeving ook belangrijk is en een aantal van de huidige produkten danken hun uiterlijk aan de industrieel vormgever Ir. Marcel Vroom.
Zo'n vier jaar geleden startte Yamaha importeur Domp met de distributie van de JK Acoustics produkten. Op dit moment omvat het programma vier luidsprekertypen, een MC voor-voorversterker, drie regelversterkers en vier eindversterkers. Dat Ketelaar primair een technicus is blijkt wel uit de opbouw van het programma. Japanners hadder er drie groepen van gemaakt, een low-budget set, een voor de middengroep en een topset. Bij het JK Acoustics programma ontbreekt dit geheel, de goedkoopste luidspreker kost fl 495,- terwijl de goedkoopste regelversterker fl 1795,- kost. De duurste (aktieve) luidspreker kost fl 3495,- en de duurste regelversterker fl 6995,-. Hoewel dit commercieel misschien minder slim is, geeft het wel blijk van de gedrevenheid van Ketelaar: eerst een technisch goede oplossing zoeken, we zien later wel hoe we die verkopen. Zo is er bij het ontwikkelen van de Optima 5, de luidspreker van fl 495,-, vanuit gegaan dat de potentiële koper geen high end versterker bezit. In tegenstelling tot de Optima 1 die absoluut met een betere versterker gebruikt dient te worden. Laten we nog even terug gaan naar die Optima 1.
Relatie
In het begin had de Optima 1 een aantal tekortkomingen. Ketelaar ontdekte dat het ontwikkelen in de werkplaats alléén niet werkte. Dus ging hij de boer op met de Optima's onder de arm. Niet alleen handelaren werden om hun mening gevraagd, ook platenstudio's waar hij contact mee had werden ingezet. De gewenste veranderingen waren voor hem eenvoudig aan te brengen: JK kan, zowel bij versterkers als bij luidsprekers een duidelijke relatie leggen tussen een gehoormatig probleem en de technische oplossing. Dat houdt niet in dat ik het altijd kan meten. Sommige zaken laten zich helaas niet meten, maar dat betekent wel dat de oplossing meestal te vinden is."
Dat zo'n instinct - of uitgekristallseerde kennis - tot rare dingen kan leiden, blijkt wel uit een privéproject waarmee Ketelaar op dit moment bezig is. Bij het bestuderen van diverse versterkerontwerpen stuitte hij op de diverse goede eigenschappen bij diverse soorten. Dit bracht hem op het idee verschillende versterkers voor hoog en laag te gebruiken. Vandaar de experimenten met een voorversterker, die transistoren gebruikt voor het laag en buizen voor het hoog. Ketelaar: "Het resultaat mag misschien iets minder precies zijn, het klinkt enorm muzikaal." Wel wordt gevraagd of we met nadruk willen vermelden dat produkten van deze aard niet in produktie gaan.
CD-filter
Gelukkig heeft Ketelaar nog een aantal andere ideeën die wel "geproduceerd" worden; verstopt in diverse produkten. Zoals een speciale RIAA correctie, die wordt in voorversterkers toegepast en doet daar uiterst verdienstelijk werk. En een variant daarop maakt de laatste tijd furore op een heel andere plaats: in de CD-speler. Toen Ketelaar ooit eens een CD-speler openmaakte. zag hij filters waarvan duidelijk was dat ze niet konden klinken. Deze filters bestonden uit een aantal IC's, lco‘s en variabele spoelen, de schrik van elke high-end liefhebber vanwege de daardoor veroorzaakte fasefouten.
Het eenvoudige maar zeer doeltreffende JK filter voor CD-spelers
Ketelaar kende dat probleem van slechte RIAA correctienetwerken en ging meteen het passieve eindfilter (20 kHz) in de CD-speler aanpassen op basis van zijn ervaringen met de passieve RIAA correcties. Met toestemming van de importeur werd een Yamaha CD-speler van zijn filter ontdaan en voorzien van het nieuw ontworpen Passieve JK Acoustics filter. Dit had zo'n drastische verbetering tot gevolg dat Ketelaar een kleine serie filters bouwde, een kostbare geschiedenis omdat een aantal componenten, waaronder Ropel condensatoren, speciaal gemaakt moeten worden. Gelukkig is het contact met de leveranciers zo goed, dat geen onoverkomelijke problemen ontstonden. Deze filters werden ingebouwd in een aantal verschillende CD-spelers en elke keer met het zelfde succes. Dus werd het filter in produktie genomen. Het inbouwen ervan is voor een technische dienst nauwelijks een probleem en ook de prijs zal geen belemmering vormen. Slechts fl 275,- (excl. inbouw) moet ervoor worden betaald. We komen hier zo nog op terug bij onze luisterervaringen. Eerst gaan we kijken hoe Ketelaar zijn produktie heeft opgezet.
De productiekamer van Ketelaar blinkt uit door opgeruimdheid. "Je fabriceert ten slotte een prduct waar een consument veel geld voor moet neertellen. Je moet daar netjes mee omgaan."
De klank blijft priotiteit nummer één, maar de vormgeving is ook belangrijk. Deze voorversterker werd ontworpen door Ir. Marcel Vroom.
De fabricage gebeurt geheel met de hand, zoals zo vaak met kleine fabrikanten. Voor wat betreft de behuizingen van zowel de luidsprekers als de versterkers wordt er met toeleveranciers gewerkt, de electronica wordt echter zelf gebouwd. Een aantal printen worden in een speciaal rek geplaatst waarna de onderdelen op de juiste plaats in de gaatjes worden gestoken. Daar gaat een rubberen plaat overheen zodat de printen ondersteboven kunnen worden gehouden voor het solderen. Als het soldeerwerk klaar is, wordt gecontroleerd of er geen fouten zijn gemaakt waarna de print in de behuizing wordt geschroefd. De luidsprekerframes worden van OEM fabrikanten gekocht en zo nodig gemodificeerd. Dat modificeren betreft dan vooral de bewerking van de conus met allerlei preparaten. Ketelaar schijnt daar een behoorlijk inzicht in te hebben, want de luidsprekerleveranciers hebben hem voorzien van diverse losse conussen die voor onderzoekswerk worden gebruikt. Zoals eerder gesteld wordt veel onderzoek op het gehoor gedaan waarna met meetapparatuur wordt gezocht naar de verklaring van de luisterervaringen. Dat houdt in dat er,nogal wat meetapparatuur aanwezig is, inclusief een microprocessor-gestuurde Hewlett Packard meetset en een Neutrix meetunit met schrijver. Een van de leuke dingen die daarmee kunnen worden gedaan is een frequentie respons van een CD-speler met een resolutie van 0,1 dB per divisie. Hierdoor zijn minuscule rimpels in de frequentiecurve van veel CD-speIers zichtbaar te maken. Nu zijn afwijkingen van 0,1 dB of minder op zich niet van belang maar aangezien ze een uiting zijn van fase-vervorming moet daar met grote aandacht aan worden gewerkt. Het is niet verwonderlijk dat dezelfde speler met een JK Acoustics filter deze afwijldngen niet heeft, de curve is lineaal-recht.
Als Ketelaar gelijk heeft, moet dat ook te horen zijn. Dus togen we naar de demonstratieruimte. Daar stond een stapel CD-spelers reeds te wachten. We luisterden naar twee Yamaha CD-500 spelers, de een met en de ander zonder JK filter en het resultaat was overduidelijk. Vaak bij dit soort demonstraties raak je verward, er is verschil maar wat is nu beter. Bij de vergelijking tussen de twee CD-spelers deed zich dit niet voor. De JK gefilterde speler was verreweg superieur, zowel qua klankbalans als qua openheid in het geluidsbeeld. Het filter moet wonderen kunnen doen (als die erin past) met de eerste en tweede generatie CD-spelers, een prima kans voor CD-100-eigenaren om hun speler drastisch te verbeteren voor een klein bedrag.
Luidsprekers
Het beoordelen van luidsprekers in vreemde ruimtes en met een vreemde apparatuur is altijd lastig, zo ook bij JK Acousfics. Toch is er wel een en ander over te zeggen. Met name het laag van de Optima 3 Avtive is enorm fraai. Het loopt ver door en is nergens opdringerig. Beide kleine luidsprekers hebben op zich ook een aangename klank, maar ook hier kan de ruimte een grote rol spelen. Ketelaar gaat zelfs verder: "Natuurlijk is de akoestiek belangrijk, maar dat is ondertussen wel redelijk bekend. Minstens net zo belangrijk is de combinatie van voor- en eindversterker en de aansluiting tussen beiden. Veel voor en eindversterkers gebruiken om veiligheidsredenen een condensator in de uitgang c.q. ingang. In combinatie met de belastingsweerstand geeft dat een laag-af filter. Vandaar dat mijn voorversterkers zijn voorzien van zowel een ontkoppelde uitgang als een DC (niet ontkoppelde) uitgang. Ook de uitgangsimpendantie van de voorversterker dient zo laag mogelijk te zijn om allerlei problemen bij interlinking te voorkomen. Natuurlijk moet de interlink kabel ook zo goed mogelijk zijn, net zoals de luidsprekerkabel. Ik vond de goede interlink kabel die al in de handel was te duur, en heb net zo lang gezocht tot ik een betaalbare kabel had gevonden. Mijn stereo-kabel kost slechts fl 29,- per meter, de meeste audiofiele kabel kost per kanaal al meer."
Ketelaar vertelt nog tijden door. Over zijn contacten met de studiowereld en het feit dat diverse studio's zijn Active l's gebruiken. Over de manier waarop hij speciale - in Nederland niet verkrijgbare - Toshiba transistoren weet te bemachtigen. Over zijn uitstekende contacten met de fabrikant van de - audiofiele - Ropel condensatoren. En bij dit alles gaat het er niet om indruk te maken. Veel eerder is Ketelaar een passioneel man die enorm veel plezier in zijn werk heeft. Zo veel, dat zijn vrouw hem regelmatig aan banden moet leggen. "Hij heeft nu eenmaal te veel leuke ideeën."